پشه آئدس، ناقل خطرناک بیماری‌های گرمسیری

 پشه Aedes با نام علمی ‌ Aedes aegypti یا Aedes albopictus یک حشره کوچک اما مهیب است که به‌خوبی با محیط‌های شهری سازگار شده است. پاها و بدن راه‌راه سیاه‌وسفید متمایز آن، باعث شده تا لقب «پشه ببر آسیایی» به آن داده شود. برخلاف بسیاری از گونه‌های دیگر پشه‌، پشه‌های Aedes در طول روز، فعال و تهاجمی بوده و اجتناب از آن‌ها بسیار چالش‌برانگیز است.

پشه آئدس چه خطری دارد؟ تب دنگی و سایر بیماری‌ها

نگرانی اصلی پشه‌های Aedes توانایی آنها در انتقال چندین بیماری ویروسی خطرناک است. قابل‌توجه‌ترین آنها تب دنگی است که به دلیل درد شدید مفصلی و عضلانی که ایجاد می‌کند به‌عنوان “تب استخوان‌شکن” نیز شناخته می‌شود. بااین‌حال، پشه‌های Aedes می‌توانند تب زرد، تب‌زیکا و چیکونگونیا را نیز منتقل کنند.

تب دنگی

تب دنگی یک بیماری شدید شبه آنفولانزا است که اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. علائم آن معمولاً ۳ تا ۱۴ روز پس از نیش پشه آلوده ظاهر می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

در موارد شدید، تب دانگی می‌تواند به تب خونریزی دهنده دنگی یا سندرم شوک دنگی تبدیل شود که احتمال کشنده بودن را دارد. در صورت مشکوک شدن به تب دنگی، بسیار مهم است که به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید، زیرا مراقبت‌های حمایتی مناسب می‌تواند به طور قابل‌توجهی، جلوی بیماری را گرفته و وضعیت بیمار را بهبود بخشد.

درمان تب دنگی در درجه اول به‌صورت مدیریت علائم و اطمینان از هیدراتاسیون کافی است. استفاده از استامینوفن (پاراستامول) برای تسکین درد و تب توصیه می‌شود. اجتناب از داروهای ضد‌التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا آسپرین بسیار مهم است، زیرا این داروها می‌توانند خطر عوارض خونریزی را افزایش دهند.

سایر بیماری‌های منتقل شده توسط پشه‌های آئدس

علاوه بر تب دنگی، پشه‌های Aedes می‌توانند موارد زیر را نیز منتقل کنند:

• تب زرد: یک بیماری ویروسی که ممکن است باعث آسیب شدید کبدی و اختلالات خونریزی شود.
• تب زیکا: اغلب خفیف است، اما عفونت ویروس زیکا در دوران بارداری قابلیت آن را دارد که منجر به نقایص مادرزادی جدی شود.
• چیکونگونیا: یک بیماری ویروسی است که باعث درد شدید مفاصل و تب می‌شود.

علائم نیش پشه آئدس

وقتی پشه آئدس فردی را نیش می‌زند، ممکن است همیشه منجر به انتقال بیماری نشود. بااین‌حال، جای نیش می‌تواند برخی علائم فوری را ایجاد نماید:

• خارش و قرمزی در محل گزش
• تورم در اطراف ناحیه گزش
• درد یا ناراحتی خفیف

علائم نیش پشه آئدس، عموماً خفیف بوده و در عرض چند روز خودبه‌خود برطرف می‌شوند. اما اگر پشه، حامل ویروس باشد، ممکن است چند روز پس از نیش علائم شدیدتری ایجاد گردد.

پشه آئدس در تهران

وجود پشه آئدس در ایران به‌ویژه در تهران نگرانی مقامات بهداشتی را برانگیخته است. بر اساس گزارش‌های وزارت بهداشت، پشه آئدس در استان هرمزگان در جنوب ایران مشاهده شده است. پشه آئدس در تهران مشاهده نشده، اما پتانسیل انتشار این پشه به سایر نقاط کشور از جمله پایتخت، یک نگرانی بزرگی است.

محیط‌های شهری مانند تهران، زمینه‌های ایده‌آلی برای پرورش پشه‌های آئدس فراهم می‌کنند. این حشرات، تخم‌های خود را در ظروف کوچک آب راکد می‌گذارند، مانند:

• بشقاب زیر گیاهان گلدانی
• گیاهان بامبو
• آب جمع‌شده زیر کولر و تجهیزات تهویه‌مطبوع
• لاستیک‌های دور ریخته‌شده
• گرفتگی ناودان‌های باران
• هر ظرف کوچکی که بتواند آب را بیش از یک هفته نگه دارد

وجود این پشه‌ها در مناطق شهری، خطر انتقال بیماری را افزایش داده و انجام اقدامات پیشگیرانه را برای ساکنان و مسئولان بهداشتی ضروری می‌کند.

سم‌پاشی پشه و اقدامات کنترل پشه Aedes

هنگامی‌که پشه‌های آئدس در یک منطقه شناسایی می‌شوند، باید اقدامات سریعی برای جلوگیری از تولیدمثل و گسترش آنها و همچنین کاهش خطر انتقال بیماری انجام گیرد. یکی از اقدامات اولیه کنترل، سمپاشی حشره‌کش در منطقه آسیب‌دیده و تا یک کیلومتری محل مشاهده پشه است.

البته سمپاشی به تنهایی برای کنترل جمعیت پشه آئدس کافی نیست. این موضوع، نیازمند یک رویکرد جامع است که چندین روش و استراتژی را همزمان به کار گیرد:

• کاهش منبع: حذف یا مدیریت ظروف نگهدارنده آب که به عنوان مکان‌های تولید‌مثل عمل می‌کنند، بسیار مهم است:
• تمیز کردن مداوم آب زیر گیاهان گلدانی
• تخلیه و تمیز کردن قطره‌چکان کولر گازی
• تمیز کردن دائمی ظرف آب و ظرف حمامِ پرندگان
• دفع صحیح اقلامی‌که می‌توانند آب باران را جمع کنند
• لاروکشی: تصفیه منابع آب با حشره‌کش‌هایی که لارو پشه را هدف قرار می‌دهند
• سمپاشی: سمپاشی و استفاده از حشره‌کش‌ها برای از بین بردن پشه‌های بالغ، به ویژه در مناطق با تراکم پشه بالا یا در طول شیوع بیماری
• کنترل بیولوژیکی: معرفی شکارچیان طبیعی یا باکتری‌هایی که به لارو پشه حمله کرده و می‌توانند به کنترل جمعیت در برخی شرایط کمک نمایند.
• حفاظت شخصی: تشویق ساکنین به انجام اقدامات حفاظتی شخصی، مانند:
• پوشیدن لباس آستین بلند
• استفاده از مواد دافع حشرات
• نصب و نگهداری پرده در و پنجره
• آموزش عمومی: افزایش آگاهی در مورد خطرات مرتبط با پشه‌های Aedes و نحوه جلوگیری از تکثیر آنها همگام با تلاش‌های کنترل جمعیت پشه‌ها
• نظارت: نظارت مداوم بر جمعیت پشه‌ها و بروز بیماری، جهت هدایت عملیات کنترل و ارزیابی اثربخشی آنها

اقدامات پیشگیرانه برای ساکنان

ساکنان تهران و سایر مناطقی که پشه‌های آئدس ممکن است در آن‌ها حضور داشته باشند، می‌توانند چندین قدم برای محافظت از خود و جامعه انجام دهند:

• آب راکد را از بین ببرید.
• استخرهای شنا، سوناهای روباز و جکوزی‌ها را تمیز کنید.
• فواره‌ها و حمام پرندگان را بهداشتی نگه دارید.
• ناودان‌های سقف را باز کنید.
• حداقل هفته‌ای یکبار، آب گلدان‌های گیاهی و سینی‌های قطره چکان را تعویض نمایید.
• لاستیک‌های قدیمی ‌را به درستی دور بیندازید تا محل تجمع آب آلوده و تولیدمثل انواع حشرات موذی نباشد
• برای دور نگه داشتن پشه‌ها، پنجره‌ها و درها را بسته یا با توری مانع ورود آنها شوید.
• در بیرون از منزل از پیراهن‌های آستین بلند و شلوارهای بلند استفاده کنید.
• از مواد دافع حشرات ثبت شده در EPA استفاده کنید.

اقدام جامعه

• در تلاش‌های پاکسازی جامعه شرکت کنید.
• هر گونه مشاهده پشه‌های غیر‌معمول را به مقامات بهداشتی محلی گزارش دهید.
• به آشنایان و همسایگان، در مورد اهمیت کنترل پشه آموزش دهید.

جمع‌بندی در مورد شناخت پشه آئدس و تب دنگی

پشه آئدس به دلیل توانایی در انتقال چندین بیماری خطرناک از جمله تب دنگی، تهدید قابل‌توجهی برای سلامت عمومی ‌است. از آنجایی که این پشه‌ها به مناطق جدید از جمله بخش‌هایی از ایران راه پیدا کرده‌اند، هم برای مقامات بهداشتی و هم برای ساکنان این کشور بسیار مهم است که هوشیار باشند و اقدامات پیشگیرانه برای کنترل جمعیت پشه آئدس و جلوگیری از انتقال بیماری، انجام دهند.

در واقع جوامع با شناخت عادات پشه‌های آئدس، علائم بیماری‌های منتقله از طریق آن‌ها و اجرای استراتژی‌های پیشگیری و کنترل موثر، می‌توانند خطرات ناشی از این حشرات خطرناک را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهند. تحقیقات مستمر، نظارت و آموزش عمومی ‌در مدیریت تهدید پشه آئدس و حفاظت از سلامت عمومی‌ در تهران و سایر شهرها، کمک‌کننده خواهد بود.

سوالات متداول در شناخت پشه آئدس و تب دنگی